ომალო

თუშეთში მიმავალი სამანქანო გზა კახეთიდან, სოფელ ფშაველიდან იწყება და საქართველოს ყველაზე მაღალ სამანქანო გადასასვლელის – აბანოს უღელტეხილის გავლით (2 926 მ) ომალოში ჩადის. აბანოს უღელტეხილი წლის განმავლობაში რამდენიმე თვე ფუნქციონირებს და ამ დროის განმავლობაშიც ტრაქტორების საშუალებით გამუდმებით იწმინდება მეწყერებისა და კლდეების ნაშალისგან. თუშეთში მოხვედრა მხოლოდ ორხიდიანი, მაღალბორბლიანი ტრანსპორტითაა შესაძლებელი. თბილისიდან ომალომდე ჩასვლას დაახლოებით 6 საათი სჭირდება.

სოფელი ომალო ზღვის დონიდან 1880 მეტრზე, დიდი კავკასიონისა და პირიქითა ქედებს შორის მდებარეობს. უგზოობის გამო, ნახევარი წელიწადი დანარჩენი საქართველოსგან მოწყვეტილია.

თუშეთის ტურისტული პოტენციალი

თუშეთი თავისი თოვლიანი მწვერვალებით, გაშლილი მთებითა და საძოვრებით, უნიკალური ფიჭვის ტყეებით, კამკამა ნაკადულებითა და წყალუხვი მდინარეებით, ძველი სოფლებითა და ნასოფლარებით, მუდამ იზიდავდა მნახველს. ახლაც უამრავი ტურისტი და მოგზაური სტუმრობს, როგორც საქართველოდან, საზღვარგარეთის ქვეყნებიდანაც.

წოვა-თუშები ქართულ სოციოკულტურულ სამყაროში

  ისტორიულად თუშები ცხოვრობდნენ საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთის მთიანეთში ოთხ საზოგადოებაში: წოვა, გომეწარი, პირიქითი, ჩაღმა; მათგან  წოვები  და, ნაწილობრივ, პირიქითელები მომთაბარე ცხოვრების წესს მისდევდნენ, რამდენადაც ოდითგანვე მათ სამეურნეო საქმიანობას წარმოადგენდა  მეცხვარეობა. ამან განაპირობა წოვა–თუშების სოფლების გაშენება როგორც მთაში, ისე ბარში.  მთაში მათ ჰქონდათ სოფლები: ინდურთა, მოზართა, ეთელტა, ნაზართა, წარო, შავწყალა, საგირთა დანადირთა,  ბარში კი, პანკისის ხეობაში: ომალო, ხალაწანი, ბაწარა, ბირკიანი და სხვა; ალვანის ველზე – ბახტრიონი, წიწალყურე, მუხროვანი, გურგალჭალა, ოთხთვალა, ალონი, ლაფანყურე და ბაიჩლაყურე. სტიქიური უბედურებების გამო (1861 წელს წაილეკა წოვათის სოფელი საგირთა) მოსახლეობამ  თუშეთიდან  ნელ-ნელა ბარში გადმოსახლება დაიწყო და ძირითადად ალვნის ველზე, მდ. ალაზნის მარცხენა სანაპიროზე, დამკვიდრდა. ეს ადგილები ჭაობიანი იყო, ამიტომ XX საუკუნის დასაწყისში მათ ააშენეს პირველი გეგმიური სოფელი  –  ალვანი,  რომელსაც შემდგომ ზემო-ალვანი დაერქვა,  რამდენადაც მოგვიანებით აშენდა ჩაღმების სოფელი – ქვემო-ალვანი. წოვა-თუშები არიან მართმადიდებლები დღიდან საქართველოს გაქრისტიანებისა; ეწევიან საკუთარ სამეურნეო საქმიანობას (მეცხვარეობას), რაც მათ აძლევს საშუალებას, შექმნან იმდენი სიმდიდრე, რომ თვითონაც  იცხოვრონ და სახელმწიფოს ხაზინაშიც   შეიტანონ თავიანთი წვლილი.

სტუმარმასპინძლობა

ცხენოსანი მგზავრი სოფლის სიახლოვეს ჩამოქვეითდება და ვიდრე არ გასცდება სოფელს, ცხენ- ზე არ  შეჯდება. ეს წესი Dდღესაც ცოცხალია  და  მას გულდასმით   იცავენ.   მის   დაცვას   ელიან   სტუმრისაგანაც.

სოფელზე ამხედრებული გავლა ტრადიციულ საზოგადოებაში მოძალადე მტერთან იყო  ასოცირებული და სოფლის შეურაცხყოფას ნიშნავდა. შემდგომში ამ ჩვეულებამ დაკარგა თავდაპირველი მნიშვნელობა და სოფლის მიმართ კეთილგანწყობის უსიტყვო გამოხატ- ულებისა და მისალმების ჟესტის მნიშვნელობა შეიძინა.

ადათ-წესები

 თუშეთში, მას შემდეგ, რაც ადგილობრივი მოსახლეობა ბარად ჩასახლდა და ახალი ცხოვრების რიტმში ჩაება, ბევრი ტრადიცია წარსულს ჩაბარდა, ბევრმა ცვლილება განიცადა, მაგრამ ბევრი ტრადიცია დღესაც ცოცხალია. თუშურ ქორწილში დღესაც მოაქვს დედისძმას ჯვარი. დედისძმობის ინსტიტუტი დღესაც დიდ როლს თამაშობს მიცვალებულთა რიტუალებში. ზაფხულის საღმრთო დღესასწაულების ციკლი “ათნიგენობა” დღესაც ისევე საზეიმო ვითარებაში ტარდება თუშეთის სოფლებში, როგორც უწინ. იხარშება ალუდი, იკვლება საკლავი, გარმონზე შესრულებული ადგილობრივი მელოდიებით ტკბებიან სტუმრები.

ლეგენდა

დევების წყარო

“ხახა” სოფ. ვეძისხევის მიტოვებული სალოცავია. სოფ. კოკლათის ზემოთ, პატარა ქედის თხემზე არის მოქმედი სალოცავი “აფორა”. ხახისა და აფორის დრეობა ერთ დღეს სცოდნიათ.

 

ადგილობრივი ლეგენდის მიხედვით აფორას სალოცავთან ამოთხრილ ორმოში ჭედილას ისე ჩააყენებდნენ, რომ შიგ ჩამდგარ ჭედილას ზურგი მიწის ზწდაპირზე უსწორდებოდა. ხახიდან გამოაქცევდნენ ცხენებს და მხედარს ცხენდაცხენ ეს ჭედილა უნდა აეტაცებინა. ვინც ამას შეძლებდა, ცხვარიც მისი იყო,ხახასა და აფორას შორის გაშლილი ვაკეა, რომელზედაც არის ჭაობიანი ადგილი “დევების წყერო”. გადმოცემით, დოღის დროს ერთ დედისერტა ბიჭს ცხენი შევარდნია და თავის ცხენიანად დევების წყაროში დანთქმულა. ჭაობის ზედაფირზე მხოლოდ ქუდი და მათრახი დარჩენილა. როგორც ამბობენ, ამის შემდეგ ხახისა და აფორის დღეობა გაუქმებულა.